19 dec Meer verbinden op waarden en stimuleren van innovatie en ondernemerschap in het Preventieakkoord

Paul Blokhuis, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Den Haag, 31-08-2018

In de afgelopen weken is er veel aandacht geweest voor het recent getekende en langverwachte Nationaal Preventieakkoord. Het grondige en uitgebreide hoofdstuk over ‘Roken’ ontving in de media veel lof. De visie op problematisch alcoholgebruik riep veel vragen op over de maatschappelijke kijk op en acceptatie van alcohol. En het hoofdstuk over ‘Overgewicht en obesitas’ werd verguisd. De ambities zouden onrealistisch zijn en de acties die ze moeten waarmaken onvoldoende en te vaak een koekje uit eigen doos.

Staatssecretaris Blokhuis zelf noemde het een goede start en het begin van een beweging. En dat zijn wij met hem eens! De noodzaak voor preventie is groot en evident. Het aantal mensen in Nederland met een chronische aandoening stijgt van ruim 8,5 miljoen in 2015 naar bijna 9,8 miljoen in 2040, aldus het RIVM¹. Het aantal Nederlandse volwassenen met overgewicht zal toenemen van 49 procent in 2017 naar 62 procent in 2040. Naar verwachting verdubbelen de zorguitgaven tot 174 miljard euro in 2040. Een vijfde van de huidige zorguitgaven hangt samen met ongezond gedrag waaronder (overmatig) alcoholgebruik, ongezonde voeding en roken. En naar verwachting gaan de gevolgen van ongezond gedrag een steeds grotere rol spelen. Alleen ongezonde voeding is volgens de laatste Volksgezondheid Toekomst Verkenning al verantwoordelijk voor ruim 8% van de ziektelast, bijna 13.000 doden en omgerekend €6,0 miljard aan zorgkosten. Voeding verdient een prominente rol in het stimuleren van gezondheid én voorkomen van chronische aandoeningen!

Preventie is een verantwoordelijkheid en samenspel van vele actoren

Preventie van overgewicht en obesitas is uitdagend en een verantwoordelijkheid en samenspel van vele actoren. Burgers spelen de hoofdrol en die zijn uiteraard in eerste instantie verantwoordelijk voor hun eigen leefstijlkeuzes. De lange termijn kosteneffecten van overgewicht en obesitas raken echter de samenleving als geheel. Burgers met een gezonde leefstijl betalen immers mee aan de zorgkosten die het gevolg zijn van ongezond gedrag. Dat het Nationaal Preventieakkoord betuttelend zou zijn en inbreuk doet op de persoonlijke levenssfeer van individuen is daarom betwistbaar. De overheid kan regulerend optreden door maatregelen in te stellen die ongezond gedrag ontmoedigen. Denk daarbij aan nieuwe regelgeving rond marketing en verkoop, vinkjes en etikettering, gerichte voorlichting en prijsprikkels met belastingen en heffingen². Of zelfs nog een stap verder, en meer in lijn met andere Europese landen, wetgeving invoeren ten aanzien van het voedselaanbod in publieke omgevingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan groenterijke school- en bedrijfslunches. Kennisinstellingen en wetenschap zijn van belang om de impact van preventieve maatregelen te meten en nieuwe interventies te ontwikkelen en te onderzoeken. Zorgprofessionals kunnen leefstijl bespreekbaar maken in hun consulten met burgers en gedragsverandering stimuleren, waarbij de instellingen waar zij in werken een belangrijke voorbeeldfunctie hebben. Maar het bedrijfsleven, producenten, cateraars, restaurants en supermarkten, heeft met haar invloed op de productsamenstelling, het aanbod van producten en de promotie daarvan de magische sleutel in handen. Maatregelen op het gebied van preventie kunnen negatieve effecten hebben op het verdien potentieel van bestaande (ongezonde) producten. Aan de andere kant ontstaan nieuwe kansen voor het bedrijfsleven door het ontwikkelen en aanbieden van gezonde(re) producten.

Het preventieakkoord is een goede start en een belangrijke impuls voor het maatschappelijke debat dat verder gevoerd moet blijven worden. Staatssecretaris Blokhuis kreeg het voor elkaar om partijen uit vele geledingen aan tafel te krijgen. En het is logisch dat het lastig is gebleken om vergaande afspraken te maken waar alle partijen het mee eens zijn. Er staan immers grote (soms tegenstrijdige) belangen op het spel. Het akkoord is een belangrijke eerste stap waarmee de overheid en betrokkenen aangeven verantwoordelijkheid te nemen. Het wegzetten als ‘polderen’ of ‘verspilling van publieke middelen’, zoals sommige media het proces rond het Nationaal Preventieakkoord betitelden, is onterecht. Nu de eerste stap is gezet is het wel van cruciaal belang om het momentum rondom preventie te vergroten. Dat is niet de exclusieve verantwoordelijkheid van de overheid maar daar zijn we met elkaar verantwoordelijk voor.

Verbinden op onderliggende maatschappelijke waarden

De beelden die in de inleiding van het akkoord worden geschetst over ‘Een gezonder Nederland…’ zijn natuurlijk prachtig. Wat wij echter hebben gemist in de discussie van de afgelopen maanden, is het benoemen van de maatschappelijke waarden die onder dit beeld en het Nationaal Preventieakkoord liggen. Het expliciet benoemen van die waarden kan de maatschappelijke discussie vergemakkelijken en een gewenst pallet van zinvolle acties opleveren, die dan kunnen worden uitgezet in de tijd.

Maatschappelijke waarden

1. Gezonde voeding draagt bij aan een vitaal, gezond en productief leven (en aan het voorkomen van overgewicht en obesitas);
2. Voedsel hoort én gezond én duurzaam én veilig én toegankelijk te zijn voor alle Nederlanders;
3. Publieke omgevingen horen gezonde omgevingen te zijn (scholen, zorginstellingen, knooppunten van openbaar vervoer, overheidsgebouwen en attractieparken).
4. Het consumeren van meer vers en onbewerkt voedsel is gewenst;
5. Samengestelde/bewerkte producten horen zo weinig mogelijk suikers, zout, vetten en calorieën te bevatten. Productsamenstelling en portiegrootte kunnen worden bijgesteld;
6. Het is wenselijk dat ongezonde producten duurder worden en gezonde producten goedkoper;
7. Consumenten verdienenheldere, begrijpelijke informatie bij de producten die ze kopen;
8. Cultuurverandering begint bij de jeugd en daarom is het van belang dat alle kinderen in Nederland een gezonde start krijgen. Gezond gedrag dient gestimuleerd te worden door het opdoen van kennis/ervaringen en het zien van goede voorbeelden. Blootstelling van kinderen aan reclames en verleidingen is onwenselijk.
9. Aangezien het overgrote deel van wat burgers consumeren gekocht wordt bij een supermarkt, dragen supermarkten medeverantwoordelijkheid voor de gezondheid van burgers. Gezondheidsbevordering door productvoering, winkelinrichting, marketing en communicatie is een taak voor supermarkten;
10. Voor het groeiende ‘out-of-home’ segment bestaande uit (weg)restaurants en cateraars geldt eveneens dat zij door de grote hoeveelheden afgenomen maaltijden mede-verantwoordelijkheid draagt voor de gezondheid van burgers. Gezondheidsbevordering in menusamenstelling, marketing en communicatie is een taak voor deze partijen;
11. Een meer rechtvaardig prijsstelsel en verdeelsleutel in de keten zijn nodig, waarbij alle partijen in de keten een rechtvaardig deel van de opbrengsten en een fatsoenlijk inkomen genieten.
12. Samen eten is een middel ter bevordering van integratie en het tegengaan van sociaal isolement;
13. De eiwittransitie van consumptie van minder dierlijke eiwitten naar meer plantaardige eiwitten is noodzakelijk ten behoeve van het milieu en de wereldwijde (SDG) doelstellingen waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd. Nederland kan een voorbeeldland zijn;
14. Verspilling in de gehele keten van producent tot consument kan worden tegengegaan;
15. Samenwerking over sectoren heen is noodzakelijk op zowel landelijk, regionaal als lokaal niveau. De zorgsector heeft hierbij een bijzondere verantwoordelijkheid voor een gezonder Nederland. De zorgsector kan actief een gezonde leefstijl bevorderen en heeft een belangrijke voorbeeldfunctie.

Meer innovatie en ondernemerschap onontbeerlijk voor resultaten

Het bedrijfsleven heeft met haar invloed op de productsamenstelling en het aanbieden van voedsel de zogenaamde magische sleutel in bezit en de overheid heeft de harde maatregel achter de hand. Beiden zoeken naar oplossingen, draagvlak voor nieuwe stappen, innovatieve ideeën en nieuwe businessmodellen. Investeren in innovatie is van groot belang om de huidige status quo te doorbreken en samen het lonkende toekomstbeeld uit de introductie van het Nationaal Preventieakkoord te bereiken. En dat vraagt om vergaande samenwerking tussen de eerdergenoemde actoren. Neem het idee van een groenterijke en relaxte lunch op scholen en bedrijven. Boeren, supermarkten, cateraars, scholen, bedrijven, buurtbewoners, keukenboeren, moestuinen, buurthuizen en koks kunnen hier samen opschaalbare businessmodellen (dus niet blijvend van subsidiestromen afhankelijk) van maken. Wij pleiten voor meer innovatie en meer ruimte binnen innovatiebudgetten om de maatschappelijke impact van innovaties groter te maken. Innovaties die de bovenstaande waarden onderschrijven en bijdragen aan een gezond en vitaal Nederland.

Diagnose Voeding & Gezondheid als accelerator van het Preventieakkoord

Onder het motto ‘Samen innoveren voor een vitaler Nederland!’ ondersteunt het samenwerkingsverband Diagnose Voeding & Gezondheid innovaties met een grote maatschappelijke impact én commerciële zelfredzaamheid. Zo ondersteunen we Diverzio om meer zorginstellingen te bereiken met haar programma’s gericht op het verbeteren van de maaltijdkwaliteit in zorginstellingen. En De Buur(t)tafel om lokale sociale eetinitiatieven te faciliteren in hun organisatie en marketing zodat meer (eenzame) ouderen samen eten met buurtgenoten. En Greendish om voedselaanbieders de samenstelling van hun aanbod gezonder en duurzamer te maken zodat onze voedselomgevingen meer gezond worden. En FoodFirst Network die met haar digitale platform mensen aanzet tot een gezondere leefstijl. Daarnaast verbinden we kleine innovaties aan elkaar en bieden we hen podium en netwerk.

De accelerator Diagnose Voeding & Gezondheid is daarmee dienstbaar aan de realisatie van het Preventieakkoord. Wij nodigen alle maatschappelijke innovaties die de eerder genoemde gedeelde waarden onderschrijven onderdeel te worden van het ecosysteem van Diagnose Voeding & Gezondheid en samen te bouwen aan een gezond en vitaal Nederland!

 Over Diagnose Voeding & Gezondheid

Voeding draagt bij aan een vitaal en gezond leven. Voeding verdient dan ook een prominente rol bij het bevorderen van gezondheid en bij de preventie van chronische aandoeningen. Dat is de overtuiging van de partijen die in 2017 samen het landelijke programma ‘Diagnose Voeding & Gezondheid’ zijn gestart. We initiëren, ondersteunen én versnellen innovaties en initiatieven met een grote maatschappelijke impact. Ook faciliteren we de maatschappelijke dialoog over voeding en gezondheid en delen we kennis en inzichten op dit gebied.

1. Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018. Een gezond vooruitzicht. Synthese. 2018
2. Rabobank Nederland. Preventie? Akkoord! – Prijsprikkels voor gezonde voedingskeuzes. November 2018